Live stream event: De cirkel is nog niet rond: waarom sijpelt circulariteit zo traag door in de bouwsector?

Circulariteit staat bij bouwend Vlaanderen nog maar in de kinderschoenen. De bouwsector mag zichzelf dan wel op de borst kloppen dat meer dan 90% van het bouwafval in Vlaanderen wordt gerecycleerd, vaak moeten de hergebruikte elementen en materialen bij ieder hergebruik trapsgewijs aan waarde en functionaliteit inboeten. Toch kan volledige circulariteit pas bereikt worden wanneer gerecupereerde bouwmaterialen een herbestemming krijgen zonder waarde- of functionaliteitsverlies. Op het event van de Bouwschil keken we hoe de circulaire mindset ingang kan vinden in een sector met productieprocessen die historisch weg van circulariteit zijn gegroeid, en die nog altijd verantwoordelijk is voor 40% van de wereldwijde CO2-uitstoot.

Evolutie tot lineair proces

Lionel Devlieger (UGent, Rotor, RotorDC) kan steunen op een ruime expertise op het vlak van circulair bouwen en de recuperatie van bouwmaterialen. Circulariteit vindt volgens hem zo moeizaam ingang in de bouwsector omdat onze lineaire omgang met het proces van bouwmaterialenproductie tot gebouw zo ingebakken en geoptimaliseerd is. Devlieger: “Dat is te wijten aan een aantal maatschappelijke evoluties die plaatsvonden tijdens de modernisering van de bouw in Vlaanderen. Mechanisering zorgde voor verhoogde productiviteit via een grootschalige vervanging van mankracht door energie. Die verhoogde productiviteit zorgde op zijn beurt voor verhoogde lonen, en dus voor een zichzelf versterkende loop via verhoogde druk om mankracht door machines te vervangen.”

Voeling kwijt met bouwen

Het resultaat? De bijzonder goed gestroomlijnde, maar veelal lineair opgevatte productie van bouwmaterialen. Het proces om een afgewerkt gebouw opnieuw tot herbruikbare materialen te transformeren verdween naar de achtergrond. De gevolgen van deze evolutie lieten niet op zich wachten. “Vooraleerst treedt er een zekere vervreemding op,” weet Devlieger. Hij legt uit: “Slechts een fractie van de bevolking is nog tewerkgesteld in de productie van bouwmaterialen, omdat heel wat processen een pak minder arbeidsintensief zijn geworden, of zelfs helemaal zijn geautomatiseerd zodat geen mensenhand de producten heeft vastgehouden voor ze op de werf belanden. We zijn de voeling kwijt met bouwen.”

Schaalvergroting

Die verregaande industrialisering van de productieprocessen leidde bovendien tot een schaalvergroting, hetgeen heel wat kapitaal vergt, en zo krijg je noodgedwongen een vergroting van de groepen die zich met productie bezighouden. “Zo is de wereldwijde cementproductie voor niet minder dan 75% in handen van slechts vijf grote spelers,” illustreert Devlieger de kwestie. “Alle bovengenoemde elementen samen zorgen voor een lineair systeem dat weinig rekening houdt met wat er aan het einde van de levensduur met bouwmaterialen moet gebeuren: we maken de cirkel niet rond. Dat ontaardde bijvoorbeeld in uitwassen als de trend van het zogenaamde ‘wegwerpvastgoed’ die op het einde van de 20^ste eeuw de kop opstak. Daarbij schoten ondoordacht ontworpen gebouwen als paddenstoelen uit de grond en werden ze soms al na 20 jaar – lang voor de afschrijftermijn – opnieuw afgebroken.”

Intelligente ruïnes en kwalitatieve materialen

Als afsluiter geeft Devlieger nog enkele aanraders mee die ons op weg kunnen helpen naar een economisch haalbare circulaire bouwsector: “Herken intelligente ‘ruïnes’ waarin veel hoogwaardig herbruikbaar materiaal zit vervat, want het is dat kwalitatieve materiaal dat economisch het interessantst is om te recupereren. Opteer altijd eerst voor renovatie en transformatie, dán pas voor nieuwbouw. Als nieuwbouw toch aan de orde is, opteer dan voor gebouwen die de tand des tijds kunnen doorstaan, en ontwerp met waardevolle materialen die in aanmerking komen voor hergebruik en hoogwaardige recyclage in de toekomst. Probeer dus ook in nieuwe projecten zo veel mogelijk hergebruik te integreren. Toegegeven: dat vergt een verandering in mindset en in gestelde verwachtingen bij ontwerper, bouwheer en eindgebruiker: zullen ze een nieuwbouw tjokvol met gerecupereerde elementen nog als nieuw beschouwen? Ook logistiek vergt de evolutie een inspanning, want er is veel ruimte nodig om de herbruikbare materialen op te slaan tot ze aan een nieuw leven kunnen beginnen.”

De circulaire gevel: een update

Na het boeiende betoog van Devlieger mochten Raf De Preter (Bureau Bouwtechniek) en Jos Vandamme (C3A) het podium betreden. Als kennispartners van De Bouwschil gaven zij een update over de circulaire gevel die op initiatief van De Bouwschil en met producten van de partners van het platform werd ontworpen, en waarvan de realisatie in de jonge, enthousiaste handen van de leerlingen van de afdeling bouwtechniek van Don Bosco Sint-Denijs-Westrem ligt.

De Preter geeft toe dat het project een complexe denkoefening is geweest: “we willen alle elementen van de bouwschil in dit project vervat zien, maar als je dat circulair wil doen, dan moet je rekening beginnen houden met de verschillende levensduren van de elementen. Zo moet het buitenschrijnwerk zonder schade uit de muur gehaald kunnen worden: een bakstenen muur zal immers minder snel aan vervanging toe zijn dan het raam dat erin zit.”

Vandamme valt De Preter bij, en duidt op de toegevoegde waarde om het project met BIM in Revit te ontwikkelen: “Na het ontwerp in het programma ingevoerd te hebben, kan je alle elementen en materialen in kaart brengen en een heuse materialendatabank opstellen. Bij de afbraak en herbestemming van een gebouw – of in dit geval van de mock-ups van de circulaire gevel – vormt dat een informatiebron van onschatbare waarde.”

De inspiratiesessie werd u GRATIS aangeboden dankzij de partners van De Bouwschil.